Mối quan hệ trong “xây dựng Đảng về chính trị, xây dựng Đảng về tư tưởng, xây dựng Đảng về đạo đức”

Chính sự suy thoái về ba mặt này đã ảnh hưởng rất lớn đến niềm tin của nhân dân vào các đảng viên và các tổ chức của Đảng; tác động xấu đến tinh thần đoàn kết toàn dân tộc. Vì vậy, nhiệm vụ cấp bách trong bối cảnh hiện nay là phải xác định được quan điểm và các giải pháp thật sự hiệu quả trong việc xây dựng Đảng về chính trị, về tư tưởng và về đạo đức nhằm khôi phục niềm tin của nhân dân để tăng cường sức mạnh của Đảng và đưa đất nước tiếp tục đi lên.

Báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về các văn kiện trình Đại hội lần thứ XIII của Đảng có đoạn nêu rõ: “Tiếp tục đẩy mạnh xây dựng, chính đốn Đảng… Tăng cường xây dựng Đảng về chính trị. Hết sức coi trọng xây dựng Đảng về tư tưởng… Tập trung xây dựng Đảng về đạo đức”. Xây dựng Đảng về chính trị, xây dựng Đảng về tư tưởng, xây dựng Đảng về đạo đức không chỉ là trọng trách của công tác tư tưởng mà còn là nhiệm vụ xuyên suốt của toàn Đảng, của các tổ chức đảng, của mỗi đảng viên và của cả dân tộc.

Cả ba mặt xây dựng Đảng về chính trị, xây dựng Đảng về tư tưởng, xây dựng Đảng về đạo đức đều hết sức quan trọng, có nội hàm xác định và những nhiệm vụ cụ thể. Cả ba mặt này là một thể thống nhất chặt chẽ, góp phần quyết định làm nên sức mạnh và sự thành công của một đảng chính trị trong công cuộc giành chính quyền, giữ chính quyền và củng cố chính quyền. Nếu thiếu một trong ba mặt ấy thì đảng chính trị không chỉ sẽ chệch đường, mất phương hướng hoạt động, mà còn mất cả niềm tin và uy tín trước đông đảo dân chúng, do vậy sẽ không thể tập hợp được lực lượng nhân dân ủng hộ và bảo vệ mình nên khó tránh khỏi thất bại.

1. Khái niệm xây dựng Đảng về chính trị

Khái niệm “xây dựng Đảng về chính trị” được hiểu là xây dựng Đảng về các mặt cương lĩnh, đường lối lâu dài cũng như chủ trương cụ thể của Đảng qua từng giai đoạn cách mạng; về tính đại diện chính đáng của Đảng, phù hợp với quy luật khách quan và đặc điểm lịch sử của đất nước trong từng giai đoạn phát triển; về cách thức hay phương pháp lãnh đạo; về cách tổ chức nhằm thực hiện thắng lợi cương lĩnh, đường lối đó trong thực tiễn; củng cố và giữ vững niềm tin của quần chúng đối với Đảng; bảo đảm vị trí, vai trò lãnh đạo mọi mặt của Đảng trong xã hội. Đặc biệt, đối với một đảng chính trị, có được một cương lĩnh chính trị đúng là cơ sở đảm bảo cho sự thành công của cách mạng và của công cuộc xây dựng xã hội sau khi cách mạng thành công. Về vai trò và tầm quan trọng của cương lĩnh chính trị, V.I. Lênin đã từng nói: “Không có cương lĩnh thì Đảng không thể tồn tại, với tư cách là một cơ cấu chính trị hoàn chỉnh”.

Bởi vậy, vấn đề xây dựng Đảng về chính trị mang ý nghĩa quan trọng nhất và được đặt lên hàng đầu. Một đảng chính trị muốn tồn tại, vững mạnh và không ngừng phát triển thì nhất định phải xây dựng được cương lĩnh hoạt động; phải hoạch định được đường lối, bước đi thật sự khoa học phù hợp với quy luật phát triển của xã hội, với xu hướng vận động và phát triển không ngừng của thế giới và nhất là với các yêu cầu cụ thể, cốt lõi của đất nước trong từng thời kỳ, từng giai đoạn phát triển của cách mạng.

Khi đã trở thành đảng cầm quyền duy nhất của đất nước thì đường lối chính trị của đảng phải được chuyển hóa thành các chính sách và pháp luật của nhà nước; đồng thời, việc tổ chức thực hiện đường lối ấy chủ yếu thông qua vai trò tổ chức, quản lý của nhà nước dưới sự lãnh đạo của đảng. Là một đảng duy nhất lãnh đạo và cầm quyền, ngoài năng lực lãnh đạo ra, Đảng Cộng sản Việt Nam phải có năng lực tổ chức và năng lực cầm quyền. Đảng không chỉ thực thi quyền lực chính trị, mà còn có nhiệm vụ thực thi cả quyền lực công; nghĩa là quyền lực chính trị của Đảng được tổ chức thành quyền lực nhà nước. Nâng cao năng lực cầm quyền có nghĩa là biến đường lối của Đảng thành chính sách, pháp luật, cách thức tổ chức, phương pháp vận hành bộ máy nhà nước một cách trơn tru, thật sự hiệu quả để hiện thực hóa các chính sách và pháp luật đó trong thực tiễn cuộc sống. Vì vậy, nhiệm vụ và cách thức cầm quyền trở thành nội dung chủ yếu và căn bản của công tác xây dựng Đảng về chính trị.

Đảng Cộng sản Việt Nam là đảng cầm quyền duy nhất cho nên đòi hỏi Đảng phải tạo được sự hài hòa, sự hợp lý và thật sự hiệu quả giữa năng lực lãnh đạo và năng lực cầm quyền. Do vậy, nhiệm vụ xây dựng Đảng không chỉ chú trọng vào năng lực lãnh đạo, hoạch định đường lối, chính sách, mà còn phải rất chú trọng đến việc tổ chức thực hiện đường lối ấy, trong đó, quan trọng nhất là thông qua năng lực cầm quyền và vai trò cầm quyền của Đảng. Trong điều kiện một đảng duy nhất lãnh đạo và cầm quyền như Đảng Cộng sản Việt Nam, nếu không có đường lối chính trị đúng đắn, khoa học thì không thể cầm quyền thật sự hiệu quả, mang tính lâu dài và bền vững. Đồng thời, nếu khả năng cầm quyền yếu kém thì đường lối chính trị của Đảng dù đúng đắn đến đâu chăng nữa cũng sẽ không được hiện thực hóa trong thực tiễn, hoặc sẽ thực hiện không đầy đủ, kém hiệu quả. Trong trường hợp này, uy tín và vai trò lãnh đạo của Đảng sẽ bị suy giảm, sẽ không thể giành được niềm tin của quần chúng hoặc sẽ không giữ được trọn vẹn niềm tin ấy. Đây là tín hiệu rất đáng ngại, đe dọa nghiêm trọng đối với cả tính chính đáng của sự lãnh đạo lẫn tính chính đáng của sự cầm quyền của Đảng.

Đề cập đến nhiệm vụ xây dựng Đảng về mặt chính trị, Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã xác định rất cụ thể, đó là: “Kiên định và không ngừng vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh phù hợp với thực tiễn Việt Nam trong từng giai đoạn. Kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Kiên định đường lối đổi mới vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Giữ vững bản chất giai cấp công nhân của Đảng, kiên định các nguyên tắc xây dựng Đảng”. Có thể nói, đây là những nhiệm vụ cốt lõi nhất và rất cụ thể trong việc xây dựng Đảng về mặt chính trị. Tuân theo và thực hành thành công được tất cả các việc quan trọng này sẽ là cơ sở vững chắc đảm bảo cho sức mạnh của Đảng.

2. Nội hàm khái niệm xây dựng Đảng về chính trị không tách rời khái niệm xây dựng Đảng về tư tưởng

Nhiệm vụ xây dựng Đảng về tư tưởng là làm cho toàn Đảng cùng thống nhất một ý chí, là đoàn kết chặt chẽ trong Đảng để cùng với toàn dân chung sức, đồng lòng thực hiện thắng lợi Cương lĩnh, đường lối của Đảng, các chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Đại hội lần thứ XIII đã đánh giá về những kết quả cụ thể của công tác xây dựng Đảng về tư tưởng trong thời gian qua như sau: “Công tác xây dựng Đảng về tư tưởng tiếp tục được tăng cường, đã góp phần nâng cao nhận thức, củng cố sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng và đồng thuận trong xã hội”. Kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là vấn đề có tính nguyên tắc số một với Đảng ta, là nhiệm vụ hàng đầu trong toàn bộ công tác tư tưởng và lý luận của Đảng.

Xây dựng Đảng về tư tưởng quan trọng nhất và trước hết bao gồm những nội dung cơ bản sau đây: giáo dục sự kiên định và không ngừng học tập để nắm thật vững nội dung và bản chất của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; giữ vững tính đảng trong công tác tư tưởng; nâng cao chất lượng tuyên truyền, giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; tăng cường công tác giáo dục truyền thống vẻ vang của Đảng; tuyên truyền sâu rộng đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; không ngừng nâng cao trình độ lý luận chính trị cho đội ngũ cán bộ, đảng viên; gắn việc nghiên cứu, học tập với việc làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; tích cực đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng; bảo vệ những thành quả của cách mạng Việt Nam, bảo vệ đường lối đổi mới của Đảng; kiên định mục tiêu giữ vững độc lập dân tộc gắn bó chặt chẽ với chủ nghĩa xã hội; đặc biệt trong điều kiện tình hình thế giới vô cùng phức tạp và biến đổi mau lẹ, khó lường như hiện nay thì càng cần phải nâng cao tinh thần cảnh giác, làm thất bại mọi âm mưu chống phá Đảng, Nhà nước và cách mạng, làm thất bại thủ đoạn “diễn biến hòa bình” của các thế lực chống phá, thù địch, bảo vệ vững chắc thành quả của cách mạng, kiên quyết phòng và chống lại mọi sự dao động, ngả nghiêng, nhất là sự “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” về tư tưởng và hành động theo chiều hướng tiêu cực của cán bộ và đảng viên.

Đặc biệt, để thành công trong công tác xây dựng Đảng về tư tưởng, cần phát huy cao độ vai trò tự rèn luyện, tự ý thức, tự tu dưỡng về tư tưởng chính trị của mỗi cán bộ, đảng viên. Đây là yếu tố then chốt trong công tác xây dựng Đảng về tư tưởng, bởi vì chỉ khi nào mỗi cán bộ và đảng viên tự ý thức được sự cần thiết và tầm quan trọng của việc tu dưỡng, học tập lý luận, kiên định với chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh thì tất cả những nhiệm vụ nêu trên mới được thực hiện một cách hiệu quả.

Cần nhấn mạnh rằng, trong xây dựng Đảng về tư tưởng cần làm cho mỗi đảng viên và toàn thể các tổ chức đảng không những phải thấm nhuần chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh mà còn phải biết vận dụng sáng tạo, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào thực tiễn hoạch định và thực thi một cách hiệu quả đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước. Bên cạnh việc nắm chắc bản chất cách mạng và những nội dung cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh thì cũng cần ra sức chống lại các khuynh hướng giáo điều, máy móc và rập khuôn các kiểu đối với chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.

3. Song song với việc xây dựng Đảng về chính trị, xây dựng Đảng về tư tưởng là xây dựng Đảng về đạo đức

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân”. Điều này không chỉ đúng với mỗi cán bộ của Đảng, mỗi đảng viên mà cũng đúng với toàn Đảng và tất cả các tổ chức đảng từ cơ sở cho đến Trung ương.

Theo quan niệm được thừa nhận rộng rãi, thì đạo đức là những chuẩn mực trong cách ứng xử được cộng đồng xã hội chấp nhận và hành động theo những chuẩn mực đó.

Đạo đức trong Đảng là đạo đức cách mạng, xoay quanh các giá trị cốt lõi, các nguyên tắc căn bản như cần - kiệm - liêm - chính, chí công, vô tư, “trung thành” và “chính trực”. “Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công, vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân”.

Các giá trị đạo đức và các nguyên tắc đạo đức cách mạng ấy đối lập với chủ nghĩa cá nhân, với thói vị kỷ. Sở dĩ song song với việc xây dựng đạo đức cách mạng thì đồng thời và kiên quyết phải khắc phục, phải loại trừ chủ nghĩa cá nhân, vì “chủ nghĩa cá nhân là như một thứ vi trùng rất độc, do nó mà sinh ra các thứ bệnh rất nguy hiểm”, chẳng hạn như bệnh tham lam, bệnh lười biếng, bệnh kiêu ngạo, bệnh hiếu danh, bệnh thiếu kỷ luật, óc hẹp hòi, óc địa phương, kéo bè kéo cánh, v.v..

Trong giai đoạn hiện nay, xây dựng Đảng về mặt đạo đức thực sự là vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn to lớn, góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng; làm cho Đảng thật sự trong sạch, vững mạnh, xứng đáng với niềm tin cậy của nhân dân, hoàn thành những trọng trách vô cùng nặng nề nhưng hết sức cao cả, vẻ vang của mình trước dân tộc trong điều kiện lịch sử đất nước có những thuận lợi rất lớn nhưng cũng không ít khó khăn, còn những diễn biến trên thế giới thì cực kỳ phức tạp và rất khó lường. Như Đại hội Đảng lần thứ XIII yêu cầu: “Tập trung xây dựng Đảng về đạo đức, tích cực đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; ngăn chặn, đẩy lùi có hiệu quả tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến, “tự chuyển hóa” trong nội bộ gắn với đẩy mạnh học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; phát huy thật tốt trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên theo phương châm chức vụ càng cao càng phải gương mẫu”.

Những yêu cầu này của Đảng là rất bức thiết nếu chúng ta nhìn vào những sai phạm của các đảng viên và một số tổ chức đảng đã bị kỷ luật thời gian vừa qua. Báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về tổng kết công tác xây dựng Đảng và thi hành Điều lệ Đảng tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII cho thấy kết quả như sau: “Cấp ủy, Ủy ban kiểm tra các cấp đã thi hành kỷ luật 2.209 cán bộ, đảng viên có liên quan đến tham nhũng; trong đó có 113 cán bộ diện Trung ương quản lý, cả đương chức và đã nghỉ hưu”. Trong số những người bị thi hành kỷ luật đó có “3 Ủy viên Bộ Chính trị, 1 nguyên Ủy viên Bộ Chính trị; 7 Ủy viên Trung ương Đảng; 16 nguyên Ủy viên Trung ương Đảng; 1 bộ trưởng và 4 nguyên bộ trưởng; 22 thứ trưởng và nguyên thứ trưởng; 12 bí thư và nguyên bí thư tỉnh, thành ủy; 3 phó bí thư và nguyên phó bí thư tỉnh ủy; 15 chủ tịch và nguyên chủ tịch ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố; 26 sĩ quan cấp tướng trong Quân đội, Công an”.

Hiện nay, số cán bộ và đảng viên vi phạm pháp luật và kỷ luật Đảng đã và đang bị xử lý thì còn nhiều hơn con số đã được báo cáo ở trên. Cần phải nói rằng, chính đồng tiền đã làm lóa mắt những kẻ hám tiền, đã gây ra không ít tệ nạn, không chỉ làm hoen ố các quan hệ giao tiếp xã hội lành mạnh, mà còn chi phối cả công tác tổ chức, sắp xếp cán bộ.

Vì vậy, công tác xây dựng Đảng về đạo đức phải là hoạt động thường xuyên, liên tục của mọi đảng viên và của mọi tổ chức đảng ở tất cả các cấp nhằm xây dựng và hoàn thiện những chuẩn mực đạo đức cách mạng; kế thừa các giá trị đạo đức tốt đẹp của dân tộc; giáo dục, rèn luyện đạo đức cho đội ngũ đảng viên, tạo sự thống nhất cao trong nhận thức, nâng cao ý thức tự giác rèn luyện, tự tu dưỡng và điều cực kỳ quan trọng là thực hành đạo đức cách mạng; đấu tranh phản bác, chống lại sự nhận thức và mọi hành động sai lầm trái với đạo đức cách mạng.

Xây dựng Đảng về mặt đạo đức còn là xây dựng cho mọi đảng viên tinh thần trách nhiệm cao, tự giác nhận thức được bổn phận của mình là phục vụ nhân dân vô điều kiện. Trong điều kiện đất nước hiện nay, đó còn là tinh thần, là trách nhiệm tiết kiệm, kiên quyết chống nạn lợi dụng chức quyền để nhận hối lộ, tham nhũng, lãng phí; là xây dựng mối quan hệ hài hòa của đảng viên với tập thể, với cộng đồng dân cư và toàn xã hội. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: “Tham nhũng vẫn là một trong những nguy cơ đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ ta. Do vậy, chúng ta phải tiếp tục đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Kết hợp chặt chẽ giữa tích cực phòng ngừa với chủ động phát hiện, xử lý nghiêm minh, kịp thời những hành vi tham nhũng, tiêu cực, xử lý đồng bộ kỷ luật đảng, kỷ luật hành chính và xử lý bằng pháp luật hình sự đối với những người vi phạm, bất kể đó là ai”.

Tóm lại, xây dựng Đảng về chính trị; xây dựng Đảng về tư tưởng; xây dựng Đảng về đạo đức có những nội hàm xác định là những nhiệm vụ trọng đại, gắn bó chặt chẽ với nhau, góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo, năng lực cầm quyền và sức chiến đấu của Đảng. Thực hiện thật tốt ba mặt này sẽ góp phần đắc lực vào việc củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa; góp phần đắc lực vào việc khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh và hạnh phúc. Không được phép lãng quên một chân lý rằng, mất niềm tin của dân là mất tất cả, bởi vì “chở thuyền là dân, mà lật thuyền cũng là dân”./.

GS.TS. NGUYỄN TRỌNG CHUẨN

Phó Chủ tịch Hội Triết học Việt Nam

(Tham luận in trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc gia “Những vấn đề lý luận và thực tiễn công tác xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, đạo đức trong giai đoạn mới” – 2023. Tiêu đề do Ban biên tập đặt).