NGƯỜI H'MÔNG

Ảnh "Mùa xuân của mẹ" - Phụ nữ người H'mông vùng cao núi đá phía Bắc của tỉnh Hà Giang

• Ngôn ngữ: Thuộc hệ Hmông-Dao.

• Cư trú: Chủ yếu ở các tỉnh Hà Giang, Sơn La, Điện Biên, Lào Cai, Lai Châu, Yên Bái, Thanh Hóa, Nghệ An, Đắk Lắk, Đắk Nông… Hiện nay người Hmông đã di cư sang nhiều nơi khác như Cao Bằng, Bắc Kạn, Lâm Đồng.

• Lịch sử: Cách nay khoảng 4-5 nghìn năm, hai tộc người Hmông và Dao cùng bị người Hán đẩy ra khỏi vùng đất Tam Miêu ở Trung Quốc, phải chịu các cuộc binh chiến và thiên di kéo dài hàng nghìn năm. Vào cuối thế kỷ XVII đầu thế kỷ XVIII, họ bắt đầu thiên di vào vùng Đông Nam Á.

Ảnh "Cày nương" - Thể hiện tập quán thổ canh hốc đá là hình thức canh tác mà người mông sáng tạo nên để thích nghi với địa hình núi cao

Từ sự nỗ lực thích nghi với điều kiện sống trên đỉnh núi cao, người H'mông ở Hà Giang đã sáng tạo ra những hình thức canh tác phù hợp, dần dần tạo thành nét văn hóa của riêng mình. Giữa địa hình chỉ toàn đá tai mèo sắc nhọn, đất đá khô cằn vì xói mòn, họ đã sáng tạo nên kỹ thuật thổ canh trong hốc đá, tức dùng đất ở chỗ khác để đổ vào hốc đá và trồng các loại cây thích hợp như ngô, khoai, đậu…

Tập quán canh tác bên trong hốc đá đã trở thành biểu tượng của dân tộc H'mông. Điều này cũng thể hiện sự thông minh, tư duy logic và khả năng sáng tạo tuyệt vời trong lao động khiến chúng ta phải thán phục. Những người đàn ông thì miệt mài cày cuốc, người phụ nữ thì ở nhà dệt vải, nếp sống văn hóa bao đời khiến sức hút của người H'mông trong mắt du khách đến từ miền xuôi là không thể chối từ.

Kiến trúc nhà ở lâu đời

Từ xa xưa, do môi trường sống trên các sườn núi cao, khí hậu khắc nghiệt, đã ảnh hưởng sâu sắc đến kiến trúc nhà ở của người H'mông. Ngôi nhà trình tường thường được làm bằng đất, lợp ngói âm dương, với ưu điểm vừa giữ ấm về mùa Đông, mát trong mùa Hè. Để tạo nên những bức trình tường độc đáo, người H'mông thường chọn loại đất có độ kết dính cao, loại bỏ sạch rễ cây, đá, cỏ rác. Theo cách làm truyền thống, tất cả các khâu để hoàn thiện ngôi nhà trình tường đều được làm thủ công bằng tay. Để trình tường nhà, người dân phải làm những chiếc khuôn gỗ có chiều dài 1,5 m, rộng 0,45 - 0,5 m. Khi trình tường, mọi người đổ đất đầy khuôn gỗ, dùng những chiếc vồ nện chặt.

Thiếu nữ H'mông với trang phục truyền thống (ảnh Nguyễn Thu)

Trang phục truyền thống của phụ nữ H'mông trắng rất độc đáo. Váy của dân tộc Mông trắng màu trắng được xếp thành ly khi bước đi tạo nhịp điệu xúng xính, đung đưa, kết hợp với những đồ trang sức như vòng cổ, hoa tai, càng làm cho hình ảnh cô gái H'mông trắng thêm đằm thắm. Một bộ nữ phục bao gồm váy, áo cánh, áo xẻ ngực có yếm lửng, thắt lưng, khăn quấn đầu... Váy thường là hình nón cụt, xếp nếp xoè rộng, cũng có khi là váy ống, khi mặc xếp ở hai bên hông. Áo gồm 2 lớp, áo lót trong, áo bên ngoài có thêu hoa văn hình học như hình vuông, hình chữ nhật, hình quả trám, xoáy ốc hay hình tròn, xẻ ngực, có thêu hoa văn ở cánh tay và yếm sau lưng.  Váy màu trắng được xếp thành ly khi bước đi tạo nhịp điệu xúng xính, đung đưa, kết hợp với những đồ trang sức như vòng cổ, hoa tai, càng làm cho hình ảnh cô gái H'mông trắng thêm đằm thắm. Trang phục truyền thống của phụ nữ H'mông trắng không chỉ mang đậm bản sắc văn hóa, mà còn chứa đựng những giá trị nghệ thuật, giá trị lịch sử của từng tộc người.