Ẩm thực từ ngô

Từ bao đời nay, cây ngô đã gắn bó mật thiết với đời sống lao động sản xuất của người vùng cao Hà Giang. Từ nguồn lương thực này, đồng bào Mông đã chế biến thành nhiều món ăn với hương vị đặc trưng, trở thành nét văn hóa ẩm thực độc đáo, mang bản sắc riêng.

Nhắc đến các món ăn của người Mông, người ta thường nghĩ ngay đến mèn mén. Món ăn dân dã được làm từ hạt ngô này đã khiến bao thực khách thích thú vì hương vị khác lạ mà nó mang lại. Mèn mén cũng nằm trong danh sách 100 món ăn đặc sản của Việt Nam.

Chúng tôi đến thăm nhà anh Hùng Đại Kỳ - Phó Giám đốc trung tâm văn hóa tỉnh Hà Giang tại xã Phong Quang, huyện Vị Xuyên và được anh nấu cho ăn món mèn mén. Anh Kỳ cho biết, hiện này dù cuộc sống phát triển, có thể xay bột bằng máy nhưng nhiều gia đình người Mông vẫn sử dụng cối xay truyền thống để xay bột ngô làm mèn mén bởi cho bột mịn và cũng là để lưu giữ lại nét văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Mèn mén được đồ 2 lần để mềm kỹ. Do là món ăn khô nên mèn mén thường được ăn với một số món canh như rau bí đỏ, rau cải, canh xương, nước thắng cố, đặc biệt là cháo lảo hay còn gọi là tẩu chúa – loại canh đậu phụ và rau cải. Ngày nay, do điều kiện cuộc sống đã có phần sung túc hơn, người H’Mông đã chuyển từ mèn mén sang cơm trong những bữa ăn chính. Tuy nhiên vào mỗi dịp lễ tết hay có khách quý, mèn mén vẫn được nấu.

Anh Trương Minh Thìn ở thôn Má Tìa, thị trấn Đồng Văn, huyện Đồng Văn cho biết: Ngoài mèn mén, đồng bào Mông Hà Giang còn có món bánh ngô độc đáo. Bánh ngô được người Mông gọi là “pá páo cừ” gồm 2 loại: bánh ngô non và bánh ngô chua. Đặc trưng hơn cả là bánh ngô chua. Nguyên liệu làm bánh ngô chua là những bắp ngô già, phơi khô được tách vỏ rồi mới đem đi nghiền. Có thể thêm chút gạo để bột bánh thơm, dẻo hơn. Ngô sau khi xay xong được ủ từ 5-7 tiếng hoặc để qua đêm từ chiều hôm trước đến hôm sau mới làm được bánh. Bột được rót vào các khuôn tre hoặc mây uốn tròn có kích thước từ 20-25cm. Quá trình hấp bánh lửa phải đều thì bánh mới chín đều và phồng đẹp. Mỗi mẻ bánh được hấp từ 30-35 phút là chín.

Có vai trò quan trọng trong ẩm thực và đời sống tinh thần của nhiều dân tộc vùng cao nên ở nhiều ngày hội, các món ăn làm từ ngô thường được đưa ra mời khách thưởng thức. Ngoài mèn mén và bánh ngô chua còn có bánh ngô non, bánh trôi ngô, bánh chay ngô và rượu ngô. Chứa đựng trong đó không chỉ là nguyên liệu địa phương mà còn là cả truyền thống văn hóa và tính cách tộc người được xây đắp từ bao đời trên miền đá núi. Cũng là thứ làm nên sự đắm say hấp dẫn của mảnh đất nơi địa đầu tổ quốc Hà Giang.

Huyền Trang